Chuông, còi báo cháy là thiết bị phát ra âm thanh trong tình huống có cháy để kịp thời cảnh báo tất cả những người có mặt trong công trình hoặc những khu vực có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi đám cháy nhận biết được sự xuất hiện có đám cháy, qua đó có các hành động để thoát nạn hoặc xử lý đám cháy phù hợp. Tuy nhiên, thực tế hiện này còn nhiều sai sót xảy ra trong quá trình lắp đặt chuông, còi, đèn báo cháy, làm ảnh hưởng đến chức năng cảnh báo của hệ thống báo cháy. Trong phạm vi bài viết này sẽ nêu một số sai sót thường gặp và đề xuất biện pháp khắc phục cho việc lắp đặt chuông, còi, đèn báo cháy tại các công trình.
Cường độ âm thanh chuông, còi báo cháy không đủ lớn tại các khu vực kín. Đối với các không gian riêng, khu vực kín như phòng họp, phòng làm việc, phòng ngủ bên trong các căn hộ, khi thiết kế, mặc dù đã có bố trí chuông, còi báo cháy ở hành lang, bên ngoài căn hộ, nhưng khi thi công thực tế thường lắp đặt các cửa ngăn phòng, hoàn thiện, trang trí tường hoặc bổ sung đồ nội thất làm tăng độ cách âm giữa các gian phòng với khu vực bên ngoài, dẫn đến tình trạng âm thanh của hệ thống chuông, còi báo cháy tại phòng ngủ không bảo đảm ngưỡng theo quy định. TCVN 7568-14:2025 yêu cầu cường độ âm thanh không nhỏ hơn 65 dBA, riêng với khu vực phòng ngủ, yêu cầu cường độ âm thanh không nhỏ hơn 75 dBA. Để khắc phục tồn tại này, cần tính toán, bố trí bổ sung các chuông, còi báo cháy đến từng căn hộ, có thể sử dụng các loại đầu báo cháy có tích hợp còi, đèn báo cháy; đồng thời, có thể nghiên cứu lựa chọn loại chuông, còi báo cháy có cường độ âm thanh cao hơn (trên 75 dBA, có tính đến suy hao khi âm thanh truyền đến phòng ngủ), tuy nhiên cần lưu ý bảo đảm cường độ không vượt quá 105 dBA cho các khu vực khác. Quá trình thi công và nghiệm thu, cần sử dụng các thiết bị để đo cường độ âm thanh của chuông, còi báo cháy tại các khu vực này, trường hợp chưa đạt yêu cầu cần điều chỉnh, bổ sung.
Cường độ âm thanh chuông, còi báo cháy không đủ lớn so với tiếng ồn từ môi trường. Đối với nhiều công trình như các khu vực công cộng (nhà ga, bến xe) hay trong công trình sản xuất công nghiệp, nơi thường xuyên duy trì tiếng ồn của phương tiện, tiếng nói của con người hoặc tiếng máy móc hoạt động, nếu chỉ lắp đặt chuông, còi báo cháy ở mức cường độ âm thanh tối thiểu thì sẽ không đủ để phân biệt và nhận thức được khi hệ thống hoạt động. Đối với các khu vực này, yêu cầu phải có cường độ âm thanh cao hơn 10 dBA. Để khắc phục tồn tại này, cần lắp đặt thêm chuông, còi báo cháy và chọn loại có công suất lớn hơn để bảo đảm âm thanh bao phủ mọi khu vực có tiếng ồn; đặc biệt, đối với một số vị trí làm việc có tiếng ồn quá lớn thì ngoài chuông, còi báo cháy phải bổ sung thêm các đèn chớp để cảnh báo cháy bằng hình ảnh.
Bố trí chuông, còi báo cháy không phù hợp với các đối tượng đặc thù. Đối với một số công năng như bệnh viện, nhà dưỡng lão, nếu bố trí, lắp đặt chuông, còi báo cháy với cường độ âm thanh tiêu chuẩn sẽ có nguy cơ gây hoảng sợ, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, tâm lý của con người, gây khó khăn hơn cho việc thoát nạn. Đối với trường hợp này, cần báo cháy theo hình thức “gián tiếp”, việc bố trí chuông, còi báo cháy chỉ thông báo tới nhân viên, sau đó nhân viên sẽ thông báo, hỗ trợ và hướng dẫn những người khác thoát nạn. Đối với đối tượng là trường học, để tránh nhầm lẫn giữa chuông báo cháy với chuông vào học, cần lựa chọn lắp đặt loại chuông, còi có âm sắc khác biệt, bảo đảm cho học sinh có thể nhận biết rõ ràng.
Bố trí đèn báo cháy không bảo đảm quan sát từ mọi khu vực. Khi thiết kế, các đèn báo cháy được bố trí trên mặt bằng trống, chưa bố trí nội thất, thiết bị, tuy nhiên thực tế công trình khi đưa vào sử dụng có bố trí máy móc, hàng hóa, đồ nội thất hoặc các thiết bị kỹ thuật được gắn trên trần gây cản trở tầm nhìn đèn báo cháy. Đối với trường hợp này cần điều chỉnh cao độ bố trí các đèn báo cháy, trường hợp cần thiết phải bố trí thêm đèn báo cháy để bảo đảm mọi vị trí theo quy định có thể quan sát được.
Bố trí đèn báo cháy không chớp nháy hoặc không đồng bộ khi chớp nháy. Để tín hiệu báo cháy gây được sự chú ý của mọi người, các đèn báo cháy được quy định phải chớp nháy; đồng thời, đối với khu vực có nhiều đèn báo cháy có thể nhìn thấy cùng lúc như khu vực hành lang, các đèn báo cháy cần có sự đồng bộ khi chớp nháy để hạn chế gây hoảng loạn cho người thoát nạn. Tuy nhiên, thực tế khi thiết kế, lắp đặt các đèn báo cháy, nhiều công trình chưa quan tâm đến yêu cầu này. Để bố trí đèn báo cháy bảo đảm yêu cầu trên, cần lựa chọn đèn báo cháy hoặc lắp đặt bổ sung các mô đun có tính năng đồng bộ tín hiệu chớp nháy của đèn. Việc lựa chọn này cần phải được thực hiện ngay từ khâu thiết kế ban đầu do liên quan đến chủng loại đèn báo cháy và phân nhóm đèn báo cháy được đồng bộ tín hiệu báo cháy bởi các mô đun.
Phân vùng báo cháy không phù hợp với phương án thoát nạn của công trình. Đối với các công trình nhà cao tầng hoặc trung tâm thương mại có diện tích lớn, có nhiều khu vực với số lượng và mật độ người lớn. Để bảo đảm thoát nạn cho công trình hiệu quả, tránh gây hoảng loạn, ùn tắc tại các khu vực thoát nạn chung như buồng thang, sảnh chung, cần có giải pháp phân vùng báo cháy phù hợp với các tình huống cháy cụ thể. Ví dụ: có thể sử dụng chuông, đèn báo cháy kết hợp hệ thống loa thông báo hướng dẫn thoát nạn để cảnh báo và hướng dẫn thoát nạn cho các tầng, khu vực bị cháy hoặc tiếp giáp khu vực có đám cháy trước, sau một thời gian, tuy vào diễn biến đám cháy mới tiếp tục cảnh báo và hướng dẫn thoát nạn cho người tại các khu vực khác.
Sử dụng chuông, đèn báo cháy không phù hợp với môi trường lắp đặt. Đối với khu vực có đặc điểm riêng như khu vực có nhiệt độ cao hoặc thấp, khu vực có độ ẩm lớn, khu vực bên ngoài trời hoặc khu vực có khả năng phát sinh môi trường nguy hiểm nổ cần lựa chọn, lắp đặt các loại chuông, đèn báo cháy phù hợp, có thông số kỹ thuật bảo đảm hoạt động ổn định, hiệu quả như có ngưỡng nhiệt độ làm việc phù hợp, có tiêu chuẩn chống nước, có tiêu chuẩn chống nổ,… Việc lắp đặt không đúng chủng loại thiết bị có nguy cơ gây mất tác dụng, thậm chí có nguy cơ gây cháy nổ cho công trình (trong trường hợp lắp đặt trong môi trường nguy hiểm nổ).
Các sai sót trong thiết kế lắp đặt chuông, còi, đèn báo cháy từ lựa chọn chủng loại, thông số kỹ thuật thiết bị đến việc bố trí, kết nối thiết bị trong hệ thống báo cháy tự động đều có thể để lại hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hiệu quả cảnh báo của hệ thống báo cháy. Do đó, chủ đầu tư và đơn vị thi công cần nắm vững nguyên nhân các lỗi thường gặp để phòng tránh ngay từ khâu thiết kế, lắp đặt, đồng thời, cần tuân thủ chặt chẽ quy trình kiểm tra, nghiệm thu hệ thống theo tiêu chuẩn hiện hành, cũng như bảo trì định kỳ trong quá trình sử dụng. Có như vậy, hệ thống báo cháy mới thực sự phát huy vai trò cảnh báo sớm, giúp mọi người được thông báo kịp thời và thoát nạn an toàn khi sự cố xảy ra.
Thành Duy
